Kapsam 3 Emisyonları: Yukarı ve Aşağı Yönlü Emisyonlar

Kapsam 3 emisyonları, şirket faaliyetlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkar; ancak doğrudan şirkete ait olmayan veya şirket tarafından kontrol edilmeyen kaynaklardan kaynaklanır. Bu emisyonlar, doğrudan şirketin sahip olduğu veya kontrol ettiği kaynaklardan kaynaklanmaz; tedarikçilerden müşterilere kadar uzanan geniş bir değer zincirinde ortaya çıkar. Bu nedenle, şirketlerin iklim değişikliği üzerindeki toplam etkilerini tam olarak ölçebilmesi ve etkili karbon azaltım stratejileri geliştirebilmesi için Kapsam 3 emisyonlarını kapsamlı bir şekilde anlamaları büyük önem taşır.

Kapsam 3 emisyonları, toplamda 15 kategoriye ayrılmıştır:

Yukarı ve aşağı yönlü emisyonlar dahil olmak üzere, kuruluşun değer zinciri boyunca meydana gelen tüm dolaylı emisyonları kapsar. Bu kapsamda, satın alınan malzemelerin çıkarılması ve üretimi, satın alınan yakıtların taşınması ve satılan ürün ile hizmetlerin kullanımı gibi faaliyetler örnek olarak gösterilebilir.

Yukarı yönlü emisyonlar, kuruluşun satın aldığı veya kullandığı ürün veya hizmetlerin üretiminden kaynaklanan emisyonlardır. Bu emisyonlar, kuruluşun tedarikçileriyle ilişkilidir. Örneğin, bir şirketin üretim sürecinde kullanılan hammaddelerin üretimi sırasında açığa çıkan sera gazı emisyonları yukarı yönlü emisyonlar kapsamına girer.

Yukarı yönlü emisyonları kapsayan alt kategoriler şunlardır:

Aşağı yönlü emisyonlar, kuruluşun ürettiği veya sunduğu ürün veya hizmetlerin satışından, dağıtımına, kullanımına ve kullanım ömrü sonrası süreçlerine kadar müşterileriyle ilişkili emisyonları kapsar. Örneğin, bir şirketin ürünlerinin müşteriler tarafından kullanımı sırasında ortaya çıkan sera gazı emisyonları aşağı yönlü emisyonlar arasında yer alır. Bu emisyonlar; ürünlerin kullanımı, bakımı, atık yönetimi ve geri dönüşüm süreçlerine bağlı olarak meydana gelir.

Aşağı yönlü emisyonları kapsayan alt kategoriler şunlardır:

Raporlama yılında, raporlama yapan şirket tarafından satın alınan ürünlerin üretiminden kaynaklanan tüm yukarı yönlü (beşikten kapıya) emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Satın alınanlar hem malları (somut ürünler) hem de hizmetleri (maddi olmayan ürünler) kapsar. Örneğin, raporlama yılı içerisinde şirket tarafından satın alınan hammaddelerin üretim süreçlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonları, bu kapsamda hesaplanmalıdır.

Raporlama yılında, raporlama yapan şirket tarafından satın alınan sermaye mallarının üretiminden kaynaklanan tüm yukarı yönlü (beşikten kapıya) emisyonlar bu kapsamda değerlendirilir. Sermaye mallar, ürünlerin üretimi ve iş süreçlerinin devamı için kullanılan uzun ömürlü demirbaşlardır. Örneğin, raporlama yılı içerisinde satın alınan binaların ve şirket araçlarının üretimi sırasında ortaya çıkan emisyonlar bu kapsamda hesaplanmalıdır. Sermaye mallarının kullanımından kaynaklanan emisyonlar ise Kapsam 3 yerine, ya Kapsam 1'de (örneğin yakıt kullanımı için) ya da Kapsam 2'de (örneğin elektrik kullanımı için) muhasebeleştirilir.

Kapsam 1 veya 2'ye dahil edilmeyen, ancak şirket tarafından satın alınan ve tüketilen yakıtların ve enerjinin üretim süreçlerinden kaynaklanan emisyonlar bu kapsamda değerlendirilir. Örneğin, şirket araçlarında tüketilen akaryakıtların çıkarılması ve üretilmesi (beşikten kapıya) sırasında açığa çıkan emisyonlar ile şirket tarafından kullanılan elektriğin dağıtım ve kayıp emisyonları bu başlık altında hesaplanmalıdır.

Satın alınan ürünlerin, şirketin birinci kademe tedarikçileri ile kendi operasyonları arasında, şirkete ait olmayan veya onun tarafından işletilmeyen araçlarla taşınması ve dağıtımı sırasında oluşan emisyonlar bu kapsamda değerlendirilir. Ayrıca, şirketin kendi tesisleri arasında üçüncü taraflardan alınan nakliye ve dağıtım hizmetleri sonucu meydana gelen emisyonlar da bu başlığa dahildir. Satın alınan ürünlerin veya tesisler arası taşımacılık faaliyetlerinin şirketin kendi operasyonel kontrolündeki araçlarla gerçekleştirilmesi durumunda ise, ortaya çıkan lojistik emisyonlar Kapsam 1 mobil yanma emisyonları altında raporlanmalıdır.

Çalışanların işle ilgili faaliyetler için, üçüncü tarafların sahip olduğu veya işlettiği uçak, tren, otobüs ve binek otomobil gibi araçlarla yaptıkları seyahatlerden kaynaklanan emisyonlar bu kapsamda değerlendirilir. Ayrıca, iş seyahati sırasında gerçekleşen konaklama faaliyetlerinden doğan emisyonlar da bu başlık altında raporlanır. Eğer çalışanlar seyahatlerini şirketin kendi araçlarıyla gerçekleştiriyorsa, ortaya çıkan emisyonlar Kapsam 1 mobil yanma emisyonları olarak sınıflandırılmalıdır.

Çalışanların iş amaçlı yaptığı seyahatlerden (uçak, tren, otobüs, binek otomobil) kaynaklanan emisyonlar bu kategoride yer alır.
Şirket araçları kullanılıyorsa, emisyonlar kapsam 1’e dahil edilir.

Çalışanların evleri ile çalışma alanları arasındaki ulaşım faaliyetlerinden kaynaklanan emisyonlar bu kapsamda değerlendirilir. Örneğin, şahsi araçlar, şirket servisleri veya toplu taşıma araçları ile yapılan işe gidiş-gelişler bu başlık altında hesaplanmalıdır. Şirket servisinin yakıt ihtiyacının şirket tarafından karşılanması veya servis aracının şirket mülkiyetinde olması durumunda ise, ortaya çıkan emisyonlar Kapsam 1 mobil yanma emisyonları kapsamında raporlanmalıdır.

Raporlama yılında, raporlama yapan şirket tarafından kiralanan ve henüz kapsam 1 veya kapsam 2 envanterlerine dahil edilmemiş varlıkların işletilmesinden kaynaklanan emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Operasyonel kontrol yaklaşımı benimsendiğinde, kiralanan varlıkların enerji tüketiminden doğan emisyonlar bu başlıkta değil; doğrudan kapsam 1 veya kapsam 2 altında raporlanmalıdır.

Satılan ürünlerin, şirkete ait olmayan veya şirket tarafından kontrol edilmeyen araçlar ve tesisler aracılığıyla taşınması ve dağıtılması sürecinde oluşan emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Özellikle, nakliye ve kargo süreçlerinin maliyetinin müşteri tarafından karşılandığı taşımacılık faaliyetleri bu kapsamda raporlanmalıdır.

Şirket tarafından satılan mal ve hizmetlerin, kullanıcılar tarafından kullanılması sırasında ortaya çıkan emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Bu kullanım kaynaklı emisyonlar, son kullanıcıların oluşturduğu kapsam 1 ve kapsam 2 emisyonlarını da içerir. Son kullanıcılar, ürünleri doğrudan kullanan bireysel tüketiciler ve ticari müşterilerden oluşur. Örneğin, raporlama yılı içinde satılan elektronik cihazların, kullanım ömürleri boyunca harcadıkları elektrikten kaynaklanan sera gazı emisyonları bu kapsamda hesaplanmalıdır.

Şirket tarafından satılan mal ve hizmetlerin, kullanıcılar tarafından kullanılması sırasında ortaya çıkan emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Bu kullanım kaynaklı emisyonlar, son kullanıcıların oluşturduğu kapsam 1 ve kapsam 2 emisyonlarını da içerir. Son kullanıcılar, ürünleri doğrudan kullanan bireysel tüketiciler ve ticari müşterilerden oluşur. Örneğin, raporlama yılı içinde satılan elektronik cihazların, kullanım ömürleri boyunca harcadıkları elektrikten kaynaklanan sera gazı emisyonları bu kapsamda hesaplanmalıdır.

Şirket tarafından satılan ürünlerin, kullanım ömürleri sona erdiğinde gerçekleştirilen atık bertarafı ve işleme süreçlerinden kaynaklanan emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Bu kapsam, raporlama yılı içerisinde satılan tüm ürünlerden, kullanım ömrü sonunda beklenen toplam emisyonları kapsar. Örneğin, raporlama yılında satılan araçların, kullanım süresi dolduğunda ortaya çıkacak atık bertarafı ve geri dönüşüm süreçlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonları bu kapsamda hesaplanmalıdır.

Şirkete ait olan ve raporlama yılında diğer kuruluşlara kiralanan, ancak kapsam 1 veya kapsam 2'ye dahil edilmemiş varlıkların işletilmesinden kaynaklanan emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Bu kapsam, kiraya veren şirketler için geçerlidir (örneğin, kiracılardan ödeme alan kuruluşlar). Örneğin, raporlama yılı içinde üçüncü taraflara kiralanan gayrimenkullerin enerji tüketimi sonucunda oluşan emisyonlar bu başlık altında hesaplanmalıdır.

Kapsam 1 veya kapsam 2'ye dahil olmayan franchise işletmelerinin faaliyetlerinden kaynaklanan emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Franchise, belirli bir lokasyonda başka bir şirketin mal veya hizmetlerini satmak veya dağıtmak için lisans altında faaliyet gösteren işletmelerdir. Bu kapsam, franchise verenler için geçerlidir; yani ticari markaların ve diğer hizmetlerin kullanımına ilişkin telif hakları gibi ödemeler karşılığında mal veya hizmet satışı için diğer kuruluşlara lisans veren şirketleri kapsar. Franchise veren şirketler, franchise operasyonlarından kaynaklanan emisyonları (franchise alanların oluşturduğu kapsam 1 ve kapsam 2 emisyonları) bu başlık altında hesaba katmalıdır. Örneğin, bir şirketin franchise'larının raporlama yılı boyunca gerçekleştirdiği kapsam 1 ve kapsam 2 emisyonları burada beyan edilmelidir.

Kapsam 1 veya kapsam 2'ye dahil edilmeyen, raporlama yapan şirketin raporlama yılı içerisindeki yatırımlarıyla ilişkili kapsam 3 emisyonlar bu başlık altında değerlendirilir. Bu kapsam, kâr elde etme amacıyla yatırım yapan şirketler ve finansal hizmet sağlayıcıları için geçerlidir. Aynı zamanda, kâr odaklı olmayan yatırımcılar (örneğin çok taraflı kalkınma bankaları) için de geçerlidir ve aynı hesaplama yöntemleri kullanılmalıdır. Yatırımlar, alt bir kapsam 3 kategorisi olarak sınıflandırılır, çünkü sermaye veya finansman sağlamak, raporlama yapan şirketin sunduğu bir hizmet olarak kabul edilir. Yatırımlardan kaynaklanan emisyonlar, raporlama yapan şirketin yatırım yapılan işletmedeki orantılı yatırım payına göre hesaplanarak şirkete dağıtılmalıdır. Yatırım portföylerinin dinamik yapısından dolayı ve yıl içerisinde değişiklikler olabileceği için, şirketlerin yatırımlarını raporlama yılının belirli bir tarihindeki (örneğin 31 Aralık) durumlarına göre ya da yıl boyunca temsili bir ortalamayla tanımlamaları gerekir.

Sermaye Yatırımları (Equity Investments): Şirketin kendi sermayesi ve bilançosu kullanılarak yapılan yatırımlardır.

Borç Yatırımları (Debt Investments): Gelirlerinin kullanımının belirli bir projeye yönlendirildiği bilinen kurumsal borçlanma araçları (örneğin tahviller veya dönüştürülebilir tahviller) ya da ticari krediler kapsamında yapılan yatırımlardır. Bu yatırımlar, örneğin belirli bir enerji santrali inşa etmek gibi belirli projeleri finanse etmektedir.

Proje Finansmanı (Project Finance): Şirketin öz sermaye yatırımcısı (sponsor) veya borç yatırımcısı (finansör) olarak uzun vadeli altyapı ve endüstriyel projeleri finanse etmesi anlamına gelir. İlgili projeler, sera gazı yoğun sektörlerde yer alan projeleri (örneğin enerji üretimi), belirli bir emisyon eşiğini aşan projeleri veya sektörün belirlediği kriterleri karşılayan projeleri kapsar. Şirketler, kullanılan mali araca bakılmaksızın, finanse ettikleri projelerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını hesaba katmalıdır.